Hoàng Đình Kiên, thư họa gia và thi gia trứ danh thời Bắc Tống, nổi danh cùng thầy ông là Tô Thức – một trong Bát đại gia Đường Tống, có nói về tầm quan trọng của sách đối với người đọc sách thánh hiền, "Sĩ phu mà ba ngày không xem sách thì soi gương mặt mũi đáng ghét, nói chuyện nhạt nhẽo khó nghe". Tự bao đời nay, sách đã trở thành nguồn tư liệu quí giá lưu trữ văn hóa, lịch sử, tri thức nhân loại. Lười nhác đọc sách cũng chính là lười cập nhật tri thức khiến con người trở nên buồn tẻ, kém hiểu biết.

Sách có vai trò quan trọng đến mức những người yêu sách, quí sách còn nâng lên, tôn lên "sách là người bạn, người thầy" của mỗi người. Sách đã biến từ nguồn kiến thức vô tri vô giác trở thành người bạn tâm tình, bầu bạn, thành người thầy dạy ta điều hay lẽ phải, đạo đối nhân xử thế.

Trong câu "sách là người bạn, người thầy" ta cần hiểu được 2 mệnh đề quan trọng "sách là người bạn" và "sách là người thầy".

Sách là người bạn tâm tình, chia sẻ buồn vui cùng ta. "Bạn" là người mà ta hiểu rõ và cũng hiểu rõ về ta, gắn bó thời gian với ta, hơn nữa, bạn ta cũng là tri âm tri kỉ với ta, hai tâm hồn có cùng mối quan tâm, cảm nhận được suy nghĩ của nhau mà không cần lời nói. Khi ta đọc sách, đọc một câu chuyện cảm động cũng như nghe người bạn của mình kể một chuyện đời, chuyện người lay động lòng ta. Khi ta buồn bực, đọc được một câu chuyện cười giúp ta an ủi, khuây khỏa. Khi ta cô đơn, đọc sách cho ta cảm nhận về những nhân vật trong sách, về con người của tác giả cuốn sách, giống như ta đang được trò chuyện với những con người bước ra từ trang sách vậy. Ở mỗi trạng thái, mỗi cảm xúc, mỗi lần ta tìm đến sách là mỗi lần ta được "trò chuyện" với một người bạn vô hình mà lại chan chứa tình cảm, tâm sự qua những con chữ gửi đến ta. Thử hỏi, như thế sách có khác gì hơn là người bạn chân thành của ta. Hơn hết, người bạn sách của ta ở bên ta mỗi lúc ta cần, yêu mến ta vô điều kiện và sẽ chẳng bao giờ bỏ ta dù ta có quay lưng. Thậm chí, Katrina Mayer, một nữ diễn giả người Mỹ truyền cảm hứng về chủ đề lối sống lành mạnh, đã công nhận, "sách là bạn tôi khi tôi không có bạn bè quanh mình".

Sách là người thầy dạy cho ta đạo đức, văn hóa, tri thức muôn đời. "Thầy" là người truyền thụ kiến thức cho ta, dạy dỗ, uốn nắn làm theo lẽ phải, trở thành con người có ích cho cộng đồng, cho xã hội. Từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây đã có biết bao vị hiền triết, những con người tài năng đức độ ca ngợi sách, coi sách là một trong những người thầy đáng kính của đời mình.

Từ cuốn sách giáo khoa học trên trường, trên lớp dạy cho mỗi đứa trẻ các phép tính cộng trừ nhân chia đến những cuốn sách chứa đựng những tư tưởng, kiến thức về khoa học, kĩ thuật không phải ai đọc cũng có thể hiểu được đều nhằm mục đích truyền thụ một loại kiến thức, một ý tưởng mà tác giả viết nên muốn gửi gắm đến người đọc. Sứ mệnh đem kiến thức đến cho đời của sách cũng cao cả như sứ mệnh dạy học, rèn đức của người thầy đối với lớp lớp thế hệ học trò bao đời.

Sách quí là vậy nên cần mỗi người có ý thức trân trọng, giữ gìn sách. Sách trước hết là một sản phẩm trí tuệ được bồi đáp bởi bao công sức nghiên cứu, tìm tòi. Để viết nên một cuốn sách hay, mỗi khối óc đã phải làm việc kiên trì, cật lực ngày đêm. Một trong những bộ sách vĩ đại của nước ta là bộ "Đại việt sử kí toàn thư" ghi chép lịch sử Việt Nam từ thời đại truyền thuyết Kinh Dương Vương năm 2879 TCN đến năm 1675 đời vua Lê Gia Tông nhà Hậu Lê được chép lại bởi biết bao đời sử quan từ năm 1472 hoàn thành đến năm 1692. Bộ sử là những tư liệu lịch sử quí giá của dân tộc được viết nên trong hơn 2 thế kỉ, vừa có giá trị lịch sử, khảo cổ vừa có giá trị văn hóa, là một tài sản vô giá của quốc gia. Tìm hiểu lịch sử nước nhà qua những trang sách cổ giống như ta đang tham gia chuyến du hành xuyên không ngược về trò chuyện, tìm kiếm tri thức từ những bậc tiền bối, bậc tổ tiên con Rồng cháu Tiên. Chính trong vai trò thâu nhận, chứa đựng tri thức ấy, sách tự nhiên trở thành người bạn cùng học, người thầy dạy ta về lịch sử của ông cha.

Khi Nho giáo còn trên đỉnh vinh quang, không một người đọc sách thánh hiền nào mà không biết đến Tứ thư, Ngũ kinh uốn nắn con người tài, đức từ khi sinh ra đến khi trưởng thành, làm bậc tôi thần đến khi về già. Cả một đời người quân tử có sách bầu bạn, có sách chỉ bảo.

"Sách là người bạn, người thầy" thế nên càng cần phải chọn sách kĩ lưỡng, không được phép cẩu thả, qua loa. Nhà văn người Anh, Mark Twain đã viết, "Hãy cẩn thận khi đọc sách về sức khỏe. Bạn có thể bỏ mạng vì một lỗi in ấn". Chọn được một quyển sách hay, sách tốt như là đời tay may mắn có được người bạn hiểu mình, có được người thầy tận tâm. Nhưng nếu ta không phân biệt được sách hay, sách dở, chỉ biết "tin hoàn toàn" vào sách thì ta trở thành kẻ dễ dãi, không có óc nhìn nhận, đánh giá mà còn làm hại đến mình, đến người khi mang những điều sai trái trong cuốn sách giả ấy tuyên truyền rộng rãi. Gần đây, những vụ kiện sách in lậu đã tốn không ít giấy mực của cánh nhà báo. Đặc biệt, theo báo điện tử VnExpress, năm 2014, một vụ thua kiện hi hữu giữa cơ sở gia công sách Huy Thi và nhà nắm bản quyền First News. Có đến 10,000 cuốn sách in lậu của cơ sở gia công bị tiêu hủy nhưng lại không có sự đền bù thiệt hại cho nhà xuất bản chân chính. Thậm chí, đơn kiện của nhà xuất bản còn bị tòa án bác bỏ với lý do cơ sở trên chỉ "nhận hàng gia công" chứ không vi phạm bản quyền! Sách bị làm giả, bị nhân lên vô tội vả. Nhiều tác giả bị cướp mất những nỗ lực trí tuệ một cách trắng trợn. Lúc này, một tiếng nói công tâm cần thiết để bảo vệ sách thật, tác giả thật và những con người làm công việc thật vì sách. Sách vốn chân thành với con người, còn chúng ta lại bán rẻ sách, biến sách thành những sản phẩm sai trái, phạm pháp.

Sách "ăn đời, ở kiếp" với người đọc. "Nước chảy đá mòn", còn giấy kia, mực kia dù có bị thời gian làm mục nát nhưng kiến thức chứa đựng trong sách mãi được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Những bộ óc, những tinh hoa vẫn mãi trường tồn. Một người bạn tốt có nhau trong hoạn nạn làm sao ta có thể quên. "Một chữ là thầy, nửa chữ cũng là thầy", thầy ta thì cả đời ta ghi lòng tạc dạ ơn dạy dỗ. Sách hay với ta không chỉ là bạn, mà còn là thầy ta, hai người có vị trí quan trọng trong đời một con người luôn cần một con tim chân thành trân trọng, nâng niu.

Đại thi hào Nguyễn Du có câu thơ nói về tinh thần đọc sách, tìm tòi tri thức trong sách vở:

"Sách vở đầy bốn vách

Có mấy cũng không vừa"

Đọc sách cũng giống như sự học, luôn cần trau dồi, tìm tòi. Như thế, đọc một cuốn sách cũng là kết giao một người bạn mới, lĩnh hội thêm được một người thầy uyên bác, chẳng phải như vậy tâm hồn ta, cuộc sống của ta sẽ giàu có hơn, sẽ đẹp đẽ hơn sao.