Đây là một trong những món ăn kèm cơm đơn giản nhất và ngon nhất mà gia đình tôi ăn thường xuyên. Món ăn này dân dã, nhẹ bụng và rất mát trong thời tiết trời mùa hè oi bức.

Rau xà lách xanh mát, mơn mởn mua ở chợ về, nhặt sạch lá già, chỉ dùng phần non xanh bên trong thôi. Hồi đó tôi thấy người lớn toàn dùng thuốc tím để ngâm rau, khử trùng thay cho muối, chẳng biết công dụng thế nào, nhưng thấy mẹ làm, tôi cũng làm theo. Bây giờ thuốc tím tuyệt nhiên không còn xuất hiện nữa, ngâm muối nhanh hơn và nếu nhà có điều kiện thì dùng máy móc tối tân rửa rau trước khi ăn là đảm bảo an toàn. Hồi đó xà lách cũng chẳng phong phú như bây giờ, chỉ có mỗi một loại xà lách mà tên quốc tế gọi là Bibb lettuce, còn người Việt gọi là rau diếp, loại này giòn, ngọt, rất phù hợp cho salad.

Một thành phần khác cực kì quan trọng trong món ăn này là tóp mỡ. Thời bao cấp chẳng nhà nào không có cặp lồng mỡ lợn hay cái liễn sành để cất mỡ trong chạn bát đĩa. Mỡ lợn dùng trong các món xào tạo vị thơm ngậy đậm đà và hấp dẫn hơn rất nhiều so với dầu ăn thực vật bây giờ.

Cà chua để nấu món này cũng không cần quá chín, miễn màu đỏ là được, vì khi còn xanh một chút mà kết hợp với mỡ lợn, cà chua có vị chẳng khác nào một loại sốt dầu giấm đặc biệt, chua chua, ngọt ngọt cực ngon.

Món này chuẩn bị rất đơn giản, chỉ khoảng 15 phút là xong, cách làm của tôi có cải biên một chút từ công thức gia truyền của nhà, nhưng về cơ bản giữ được mùi vị truyền thống và có khi còn ngon hơn do sự phong phú của nguyên liệu hiện đại.

Xà lách nhặt sạch, rửa qua, ngâm nước muối loãng trong 5 phút. Không nên pha nước muối quá đặc và ngâm quá lâu vì xà lách sẽ nát và thâm rất nhanh. Sau khi ngâm, rửa lại dưới vòi nước chảy rồi vẩy ráo. Cà chua rửa sạch, thái hạt lựu.

Đặt chảo lên bếp, bật lửa to làm nóng chảo rồi cho mỡ vào. Chờ mỡ nóng già, cho hành khô thái lát, phi thơm đến khi ngả vàng. Cho cà chua vào xào mềm trong 2 phút, lúc này có thể nêm chút tiêu, muối đường. Tiếp tục đảo đều nguyên liệu, dùng thìa dằm cho cà chua nát ra. Cho 1/2 bát ăn cơm nước vào cùng rồi đun cho đến khi nước sốt sánh lại. Trước khi bắc xuống, nêm nước mắm cho thơm.

Cho sốt cà chua ra bát, rắc rau mùi thái rối lên trên, ăn nóng với xà lách.

ST.